Türk tarihinin dönüm noktalarından biri olan Çanakkale Savaşları, 19 Şubat 1915’te Çanakkale Boğazı’ndaki deniz savaşıyla başladı. Ardından karada Seddülbahir, Arıburnu ve Anafartalar cephelerinde devam etti. 325 gün süren Çanakkale Savaşları 9 Ocak 1916'da Türk Ordusu'nun zaferiyle sona erdi.
Çanakkale'de 18 Mart 1915'te elde edilen deniz zaferi, Türkiye'nin geleceği için bir dönüm noktası oldu; Çanakkale'nin geçilemeyeceğini kanıtladı.
325 gün süren kanlı savaşta, toplam yarım milyon asker yer aldı. Osmanlı cephesinde 77 bin askerin şehit düştüğü, 97 bin askerin yaralandığı ve 11 bin kişinin de kayıp olarak tarihe geçtiği savaşta 64 bin kişi de hastalığa yakalandı. İtilaf cephesinde ise 50 bin askerin öldüğü toplam 252 bin askerin yaralandığı tarihi kayıtlarda yer aldı.
1'nci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından İngiltere, Fransa ve Yeni Zelanda Çanakkale'de kenti anıtlarını inşa etmeye başladı.
1934'te bölgede toplanan taşların üst üste konulmasıyla oluşturulan Mehmet Çavuş Abidesi Gelibolu'nun ilk Türk abidesi oldu.
1943 yılında Millî Savunma Bakanlığı tarafından Çanakkale şehitleri için düzenlenen yarışmaya 37 proje katılırken; Doğan Erginbaş, İsmail Utkular ve Feridun Kip tarafından hazırlanan proje birinci seçildi. 2'nci Dünya Savaşı'nın neden olduğu maddi imkansızlıklar sebebiyle temeli ancak 17 Nisan 1954 tarihinde atılan abide, İkinci Anafartalar Zaferi’nin 45'inci yıldönümü olan 21 Ağustos 1960'ta açıldı.
Kara savaşlarında Mustafa Kemal’in rolü nedir?
Mustafa Kemal 25 Nisan 1915’te başlayan Çanakkale kara savaşlarında 10 Aralık 1915’e kadar bilfiil Gelibolu’da görev yapmıştır. Bu süre zarfında 19. Tümen Komutanlığı ve Anafartalar Grup Komutanlığı görevlerinde bulunmuştur. Mustafa Kemal’in, Kara Savaşları esnasında yapılan toplantılarda düşmanın nerelere çıkartma yapabileceği ile ilgili görüşlerini komutanlara aktarmaktan çekinmediği görülmüştür. Sonrasında düşman askerlerinin yaptığı çıkartmalar konusunda Mustafa Kemal’in tahminlerinin isabet ettiği gözlenmiştir.
Çanakkale savaşlarında görev alan yüzlerce rütbeli subay farklı cephelerde çok büyük başarılara imza atmışlardı. Bunların içerisinde Mustafa Kemal ise Çanakkale Savaşlarında önemli stratejik adımlarla öne çıktığı görülmektedir. Bunlardan ilki, Arıburnu’ndan büyük bir çıkartma harekâtı beklemeyen üst rütbeli komutanlara rağmen bu bölgeye büyük bir çıkartma yapılacağını ve yapılan çıkartma harekâtının bir aldatmaca olmadığını beyan etmesi ve haklı olduğunun kısa sürede anlaşılmasıdır. İkincisi, çok hızlı bir manevra ile elindeki birlikleri Anafartalar-Conkbayırı’na sevk etmesi ve çok az korunan bu bölgenin İngilizlerin eline geçmesini engelleyerek bölgedeki düşman birliklerinin etkisiz kılınmasında önemli bir rol üstlenmesidir.
Mustafa Kemal yapılan toplantılarda muharebe stratejileri ile ilgili eleştirilerini sakınmadan yapan bir komutandı. Rütbesine oranla büyük birlikleri komuta etmesine rağmen, eleştiri ve fikirleri, yüksek rütbede olmadığı için bir yere kadar etkili olabiliyordu.
Çanakkale Muharebeleri ile Mustafa Kemal’in askerî alanda verdiği kararlar yerli yabancı herkes tarafından dikkatle incelenmiş ve takdir edildiği görülmüştür. Mustafa Kemal’in, soğukkanlılığı, aldığı çabuk ve doğru kararlar, verdiği kararları büyük bir enerji ve cesaretle bizzat tatbik etmesi, yeri geldiğinde inisiyatifi alabilmesi gibi komutanlık vasıfları göstermiş ve muharebelerde önemli başarılar elde ederken aynı zamanda gidişatta birinci dereceden etkili olmuştur. Esat Paşa bu durumu “Düşman donanmasını Çanakkale Boğazı'na yaklaşmak ve Boğaz’ı zorlayıp İstanbul’a gelmek fırsatını vermeyenlerin birincisi Cevad Paşa, İkincisi ben, kesin sonucu sağlayanı da Anafartalar Komutanı Mustafa Kemal Paşa’dır” diye özetleyecektir. Mustafa Kemal’in Çanakkale savaşlarında özellikle Anafartalar ve Conkbayırı’nda zaferler kazanarak kendini göstermesi ve isim yapması daha sonraları Türk Kurtuluş Savaşı’nda kendisine güven duyulmasında büyük yarar sağlamıştır.
Mustafa Kemal, Çanakkale savaşları sırasında Gelibolu yarımadasında 289 gün görev yaptı. Bu sürenin 166 günü 19. Tümen Komutanlığı, 123 günü ise Anafartalar Grup Kumandanlığıydı.
1 Eylül 1915’te Albay Mustafa Kemal’e başarılarından dolayı padişah tarafından gümüş liyakat madalyası verildi. 10 Aralık’ta sağlığı bozulan Albay Mustafa Kemal gurup komutanlığını 5. kolordu komutanı Fevzi Paşaya bırakarak cepheden ayrılmıştır. Ayrıca Çanakkale’deki hizmetlerinden ötürü 17 Ocak 1916’da altın liyakat madalyası, 1 Şubat 1916’da da ikinci rütbeden Osmanî nişanı ile taltif edilecektir."