Kendisi de Mübadil Göçmeni olan Ayvalık'lı Şair Hikmet ESEN ,
yazdığı şiirinde Mübadeleyi şöyle anlatıyor :

" Kim ne derse desin. 
  Sinsice olmadı gidişleri.
  Ne kurşun, Ne ölüm yürüdüler usulca.
  Yakıp gölgelerini.
  Ümitler ... Mübadil türkülerle dudaklardan
  Savrulurken rüzgara . 
  Karşılarında derya , İrili ufaklı bir tutam ada .
  Ve gökyüzünden dökülen yıldız kırıntıları kaldı avuçlarında.
  Ne mal , Ne mülk. 
  Bir yangındı özgürlük..! "

Evet... Bir yangındı özgürlük.
Balkan Göçmenlerinin içindeki yangın Türkiye Cumhuriyeti'nin
var oluş nedenlerinden biridir. 
*Bkz. İlber Şiyak. Bistra'nın Kardelenleri Kitabı. 
Konak Bld. Kültür Yayınları 20 . İzmir .Shf . 7.
Evet ... Bir yangındı özgürlük. Bir yangın yeriydi Selanik .
Gemilerde ölen bebekler , Solan umutlar.
Gökyüzüne ulaşan ağıtlar. Salgınlardan telef olan insanlık.
Ya Rabbim...Böyle acıları bir daha Aziz Milletimize Yaşatma. !
Zira ; 
Rumeli Türklerinin çekmedikleri çile, acı,zulüm ve soykırım kalmadı !
İşte bu Mübadil taşıyan gemilerin birinde birbirlerinden ayrılan göçmenlerin Sılaya olan hasretlerini anlattıkları ve bizlerin de Selanik Türküsü olarak bildiğimiz " Bir Fırtına Tuttu Bizi " adlı Türküyü yakarlar .
Bu Türkü o günlerden bu günlere kadar dilden dile okundu.

Bir fırtına tuttu bizi , deryaya kardı.
O bizim kavuşmalarımız a yarim mahşere kaldı.
Yeni cezve yeni cezve , kaynar kaynamaz oldu.
Nazlı yarimin dilleri a yarim , söyler söylemez oldu...
Mapushanede yata yata her yanlarım çürüdü. 
Pencereden baka baka a yarim, ela gözler süzüldü .

Evet...Nice kavuşmalar mahşere kaldı.
Nice ela gözler pencerelerden geride bırakılan Vatan topraklarına 
baka baka süzüldüler ! 
Nice diller çekilen sefaleti söyler söylemez oldu !
Bu gün "Mübadele " sözcüğünü ve gerçek anlamını kaç kişi tam olarak biliyoruz . Kaç kişi o günlerde yaşananlardan haberdar ?
Bazılarına göre "Mübadele" , karşılıklı göç anlamına geliyor.
Soruyorum sizlere ; "Mübadele " sadece göçmenlerin takas edilmesi mi dir ?
Tabii ki hayır. "Mübadele " demek ;
Baskı , İşkence , Zoralım , Hastalık , Salgın , Sürgün , İskeleden uzakta ip ile tırmanılan Gemiler, Anadolu'ya umuda giden Vapurlar, Yeni Coğrafyalar,
Yeni topraklarda çiftçilik , Doğduğu topraklara hasret , Yeni Vatanda yeni komşuluklar, Hor görülmeler ve hakaretler demektir.
" Mübadele "  Türk ve Yunan Hükümetleri arasında imzalanan 
Nüfus değişimi sözleşmesidir.
Türk Milleti , Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün önderliğinde 
19 Mayıs 1919 ile 9 Eylül 1922 yılları arasında Kurtuluş Savaşını gerçekleştirdi. 
Türkiye Cumhuriyeti'nin sınırları 24 Temmuz 1923 yılında çizilerek kabul edildi.
Lozan'da İsmet İnönü ile Venizelos bir araya gelerek , Anadolu'da Türk Tebası olarak yaşayan Ortodoks Rumlar ile , Yunanistan'da yaşayan Türklerin karşılıklı olarak yer değiştirmeleri konusunu görüşerek 30 Ocak 1923 tarihinde
"Mübadele " Antlaşması iki ülke arasında imzalanarak kabul edildi.
Bu Antlaşmaya göre Türkiye'den 200.000 Ortodoks Rum Yunanistan'a ,
Yunanistan'dan da 400.000 Müslüman - Türk karşılıklı olarak yer değiştireceklerdi.
"Mübadele" göçü tamamen deniz yoluyla gerçekleşmiştir.
Mubadillerin toplam sayıları konusunda pek çok değişik rakamlara rastlanmaktadır.  Toplam 51 Vilayette 99.709 Aile ve 380.243 kişi olarak kaydedilmişlerdir. * Bkz. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Arazi Iskan Dairesi 
* Bkz : İlber Şiyak .Rumeli Dedikleri kitabı. Shf. 69-70-71.
Bu Mübadele Antlaşması ile Anadolu'ya gelen göçmenlere "Mübadiller" denilmiştir.
Aradan uzun yıllar geçmesine rağmen  , Mübadillerin doğdukları topraklara olan hasretleri hiç bir zaman dinmedi. 
Selanik'ten akılda kalanlar ; 
Mübadele, Göç, Acı, Gözyaşı, Sürgün ve Hasret !..
Not : Bu konuda detaylı bilgileri benim yazdığım 
"Saruhan'dan Rumeli'ye Gönül Köprüleri " kitabımda okuyabilirsiniz. 
Tüm Mübadillere Selam olsun...